Dag van de Arbeid!

Het salon-socialisme van de sociaal-democratie had er nooit zoveel mee, maar bij de diehard-socialisten en communisten was de 1e mei een dag om rekening mee te houden. Men vierde de Dag van de Arbeid en deed dat door optochten, parades en festiviteiten die alles van doen hadden met de wederopstanding van de arbeiders als factor in de samenleving om rekening mee te houden. En dat was in de achter ons liggende decennia vaak best nodig. Het grote probleem aan het begin van de vorige eeuw was vooral uitbuiting van de werkende klasse. De zgn. elite, veelal ondernemersfamilies die een bedrijf van de grond af opbouwden deden dat door onderbetaalde mensen liefst zeven dagen per week uit te knijpen. Slechts daar waar de toenmalige godsdiensten het voor het zeggen hadden werd de zondag een rustdag. Maar dat dienen van de Heer had ook zo zijn invloed op de werkenden. Want die moesten zich dan in hun beste pak hijzen (of jurk) om de kerk te bezoeken en aan te horen dat volgens de christelijke leer, werken in het zweet des aanschijns ook zorgde voor een plek in de hemel. Je moest dus lijden om naar boven te mogen kijken.

En wie zijn lijf kapot werkte was op het laatst fysiek zo uitgemergeld dat men vanzelf wel verlangde naar die Hemel. Eindelijk verlossende rust. Het communisme, met de oorsprong in Frankrijk rond de beruchte Revolutie, deed het denken van burgers veranderen. Arbeiders voelden dat er verbetering of verandering dringend nodig was. Ondernemers waren er niet gelukkig mee. En toen de Russische bolsjewieken bewezen dat de onderklasse een hele bovenklasse kon uitschakelen en zelfs vermoorden waren de rapen gaar. Stap voor stap werd ineens meegewerkt aan verbetering van de arbeidsomstandigheden, gingen de lonen wat omhoog en verbeterde ook de huisvesting voor de arme sloebers die tot dan in de fabrieken werden afgebeuld. In West-Europa waren communisten en socialisten het snel eens. Samen ten strijde tegen het groot-kapitaal. En dat laatste werd deels door acties en stakingen ook uitgewoond. Stakingen hielpen als middel tot bereiken van het gestelde doel, bezettingen van bedrijven ook. Stap voor stap werden arbeiders burgers, burgers ambtenaren en sommige mensen uit van oorsprong simpele gezinnen zelfs af en toe bestuurders. De grote volksbewegingen als SDAP namen het voor WO2 op tegen de gevestigde christelijke partijen.

En waren daardoor mateloos populair. Maar ook de communisten kregen veel aanhangers. Een stroming die het moest hebben van keiharde kaders, solidariteit en strijd. Lukte prima, maar ging ten onder toen Stalin en diens opvolgers satellietstaten met geweld in het gareel gingen houden. Oost-Duitsland, Hongarije, Tsjecho-Slowakije, Polen. De PvdA werd in ons land een bestuurderspartij. De macht belangrijker dan de achterban. En we hebben allemaal kunnen zien waar dat toe heeft geleid. Weggevaagd! Populistische stromingen als de PVV, FVD, GroenLinks of D66 nemen de plaats in van die oude sociale stromingen. De SP speelt een rol in de achtergrond. De arbeiders hebben het goed gekregen, de ambtenaren willen nu nog wel eens staken, of zelfs de zeer goed verdienende piloten. Maar de rol van de sociaal-democratie is uitgespeeld. Dus waarom zou je die 1e mei dan nog vieren? In Rusland enn andere staten waar men houdt van de grandeur van het paraderen gaat deze dag niet zo maar voorbij. Hier wel. Een roos kan daar niets aan veranderen. Doel en middelen…het is voorbij. En eigenlijk is dat best jammer.  (Beelden: Inernet/archief)

Wandelen door Zuid…

Het oude Stadhuis van Nieuwer Amstel werd uiteindelijk het Gemeente-archief Amsterdam.

Als ik wel eens mensen te gast had of heb die Amsterdam willen zien en dan niet specifiek de bekende plekken als Dam, musea of de P.C. Hooftkoopgoot, laat ik ze vaak bepaalde routes lopen. En stevig ook. Dan wandelen we bijvoorbeeld in redelijke tempo langs de Amstel, toch de naam gevende stroom water die de stad in feite vormde, richting het oude centrum. En dan komen we steevast langs ofwel de Amsteldijk dan wel Weesperzijde voor onze toeristische route met uitleg. Want die route laat goed zien hoe de stad ooit door de eeuwen heen over de eigen grenzen heen bleef uitbreiden. En dat doet Amsterdam nog steeds. Heel wat vroegere buurgemeenten werden zo opgeslokt of men kocht land van die buren om daar stadsuitbreiding ruimte te geven. Tijdens onze wandelingen laat ik ook de diverse schillen zien die de eeuwen verbeelden waarin dit zich allemaal afspeelde. Het grappige is dat de grote expansie eigenlijk plaats vond in de 19e eeuw. De grote stad trok mensen aan vanuit heel wat verre streken, al was dat dan wel in Nederland zelf. Friezen, Zeeuwen, Limburgers, bedenk het en men kwam zich omwille van de economische dynamiek in Amsterdam settelen.

Aan de Weesperzijde staan fraai versierde panden…peperduur tegenwoordig.

Daarvoor had men huizen nodig. En omdat de meeste nieuwe bewoners vaak leefden van een laag inkomen mocht dat weinig kosten. En zo ontstonden de nu nog bekende arbeiderswijken als De Pijp. Waarvan een groot deel werd gebouwd op het grondgebied van Nieuwe-Amstel dat een zeer behoorlijk gebied van haar gemeente in die periode over deed aan de grote buurman. Inclusief het oude Gemeentehuis. Dat vindt je nu nog langs de Amsteldijk, ter hoogte van de zgn. Tolstraat. En die dankt zijn naam weer aan de oude tolhuizen die daar ooit hebben gestaan. Amsterdam dempte sloten, en bouwde in feite op dezelfde wijze als die waterwegen de nieuwe straten. Zat ergens een bocht in een sloot zit die dus ook in de straat. Overigens heette dat deel van de stad waarover ik het heb ooit gewoon Amsterdam-Zuid.

Het plan Zuid en Oud-Zuid links op deze foto. De Amstel is hier op haar breedst..

Toen achter de waterstroom dat we nu kennen als de Jozef Israelkade het Plan Zuid van Berlage werd gebouwd was die nieuwe buurt Nieuw-Zuid en noemde de gemeente Amsterdam het oudere deel Oud-Zuid. Latere stadsbestuurders gaven er weer andere benamingen aan, alles moest met de tijd mee. En wat voor Zuid gold was ook van toepassing op de uitbreidingen aan de westkant van de stad of het oostelijke stadsdeel. Kenmerkende eigenschappen, revolutiebouw, lange rechte straten en veel gelijkvormigheid. Al snel werden de huizen door de beoogde huurders ingenomen, en soms door de jaren heen compleet uitgewoond. Nog niet zo lang geleden zijn veel oudere woningen opgeknapt en onderdeel geworden van de yuppenbuurten die Amsterdam er nu zo veel telt. Waarbij veel van die oude huurvoorraad in de particuliere verkoop werd gedaan.

De Rijnstraat was ooit de belangrijkste toegangsweg vanuit Utrecht richting het centrum..

Opvallend detail is ook dat langs die eerdergenoemde waterweg, de Amstel, de huizen aan beide zijden relatief duur en chique waren of zijn. Bedoeld voor de beter gesitueerden van toen. Versieringen, luxe, uitzicht op het water, het mocht wat kosten. En als je over die wandelwegen met me mee loopt zie je ook niets van die vroegere armenwijken maar slechts de chique van vroeger. Zo wilde de stedelijke bestuurders het ook graag zien. Eveneens mooi, aan die eerdergenoemde Tolstraat lag ook de diamantslijperij van de familie Asscher. Een groot gebouw dat zorgde voor flink wat werkgelegenheid.

Amsterdam kent heel wat groenzones….

De veelal joodse werknemers kregen een piepklein huisje van de firma in een buurtje dat wat verscholen ligt tussen de veel hogere huizenblokken waar de elders werkenden woonachtig waren. Je moet er eens doorheen lopen om te zien hoe armoedig dat vroeger allemaal zal zijn geweest. De term bloeddiamanten past ook best bij deze benadering vanuit de grote heren die flink verdienden aan de handel in dit harde edelstenenspul. Maar ook dit wijkje is intussen gerenoveerd en wordt bewoond door heel andere lieden. Kortom, een dorpje in de stad. En de moeite waard om te bezoeken. Mocht je eens in de buurt zijn…Maar wel de wandelschoenen aan. Een beetje wandeling is toch al snel 10-12 km lang. Oefenen is noodzaak….